PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU PRZYRODA

II etap edukacyjny: klasy IV-V

WYMAGANIA OGÓLNE

I. Z aciekawienie światem przyrody.

  Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezen-

tuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez

poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie,

gdy?”.

II. S tawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyro-
      dzie i ich weryfi kacja.

Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych,

wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje

i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz

je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.

III.  Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej.

Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej;

rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania

zwiększające bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na rzecz

ochrony własnego zdrowia.

IV.  Poszanowanie przyrody.

Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami;
działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.

V.   Obserwacje, pomiary i doświadczenia.

Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, do-
świadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i ko-
rzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje
wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komuni-
kacyjne.

WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

1.  Ja i moje otoczenie. Uczeń:

1)   wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego sa-

 mopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowa-

nia czynników negatyw nych;

2)   wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktyw-
     ności rucho wej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;

3)   wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu;

4)   opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły pod-
     stawowej;

5)   uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawi-
     dłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia;

6)   nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody,
     stosuje zasa dy bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych;

7)   podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody
     (lupa, mikro skop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się
     nimi podczas prowa dzo nych obserwacji;

8)   podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka,
     w tym w praco wni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady
     opieki nad nimi;

9)   rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierają-
     ce substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady po-
     stępowania z nimi.

2.    Orientacja w terenie. Uczeń:

1)   wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;

2)   obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wscho-
     du, górowania i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje
     zależność między wyso kością Słońca a długością cienia;

3)   orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;

4) identyfikuje  na  planie  i  mapie  topograficznej  miejsce  obserwacji
     i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiek-
     tów na planie, mapie topograficznej i w terenie;

5)   posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje
     odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie;

6)   wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysoko-
     ści w terenie;

7)   rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje
     takie formy na mapie poziomicowej.

3.  Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. Uczeń:

1)   obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje;

2)   obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;

3)   obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie
     zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia)
     wody;

4)   posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budu-
     jącym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany
     skupienia ciał (substancji);

5)   opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących
     różne sub stancje i ich mieszaniny;

6)   prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy
     i gazów (kształt i ściśliwość);

7)  podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz
     przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku;

8)  obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną
     ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświad-
     czenia wykazujące rozsze rzalność cieplną gazów i cieczy;

9)  podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności
     cieplnej ciał w ży ciu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termo-
     metru cieczowego;

10)  wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie po-
       wietrza i ciśnie nia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji
       prosty wiatromierz i wyko rzy stuje go w prowadzeniu obserwacji;

11)  wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opa-
       dy i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów
       służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru temperatury
       i opadów stosowane w meteorologii;

12)  obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kie-
       runek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia
       nieba, prowadzi kalendarz pogody;

13)  opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrze-
       ga zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperatu-
       rą powietrza w ciągu roku.

4.  Najbliższa okolica. Uczeń:

1)  rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz
     antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między
     nimi;

2)  wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;

3)  obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;

4)  opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych
     organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obser-
     wowanych organizmów;

5)  wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podsta-
     wowe różnice w sposobie ich odżywiania się;

6)  przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między orga-
     nizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem;

7)  rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich
     warunki abio tyczne;

8)  obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek
     i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg;

9)  rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;

10)  wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie;

11)  obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub
       rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności
       życiowych do środowiska życia;

12)  przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowi-
       sku wodnym, posługując się modelem lub schematem;

13)  rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek,
       glina i inne charakterystyczne dla okolicy;

14)  opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych,
       wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesie-
       niu do żyzności gleby.

5. C złowiek a środowisko. Uczeń:

1)  prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczysz-
     czenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby);

2)  wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miej-
     scu zabawy na stan środowiska;

3)  proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu;

4)  podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły
     korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności czło-
     wieka;

5)  podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska
     na zdrowie człowieka.

6.  Właściwości substancji. Uczeń:

1)  wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna)
     i ich miesza nin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;

2)  porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych
     substancji;

3) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze
     i słabo prze wo dzące ciepło;

4)  podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych,
     sprężystych i plastycznych;

5)  podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach
     codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji;

6)  bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gle-
     ba na przed mioty zbudowane z różnych substancji;

7)  wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin
     (np. soli ku chen nej, octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin, do-
     kumentuje i prezentuje wyniki doświadczenia;

8)  uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość
     ich ponownego przetwarzania (powołując się na właściwości sub-
     stancji).

7.  Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń:

1)   rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry;

2)   charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny
     wapiennej, nizin ny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemy-
     słowy, rolniczy oraz wska zuje je na mapie;

3)   podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami
     działalności człowieka;

4)   wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje
     na mapie parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody,
     pomników przyrody i gatun ków objętych ochroną, występujących
     w najbliższej okolicy;

5)   wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Pol-
     ski, ze szcze gól nym uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;

6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską
     i ich stolice;

7)   opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski,
     alpejski), rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie.

8.  Organizm człowieka. Uczeń:

1)   podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowie-
     ka: układ kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy,
     wskazuje na planszy główne narzą dy tych układów:

a)  układ kostny - elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka pier-
     siowa, kończy ny górne, kończyny dolne,

b)  układ oddechowy - jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca,

c)  układ pokarmowy - jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie,
     jelito grube, odbytnica,

d)  układ krwionośny - serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice,

e)  układ rozrodczy żeński - jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ
     rozrodczy męski - jądra, nasieniowody, prącie;

2)   wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;

3)   rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, eta-
     py rozwoju człowieka (zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy,
     niemowlęcy, poniemo wlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłe-
     go, starości);

4)   opisuje  zmiany  zachodzące  w  organizmach  podczas  dojrzewania
     płciowego;

5)   wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania
     jest tlen, iden tyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek wę-
     gla, para wodna oraz podaje ich nazwy;

6)   opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrz-
     nego;

7)  bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widziane-
     go przez lupę i podaje przykłady zastosowania lupy;

8)  wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność
     powstającego dźwięku od np. naprężenia i długości struny;

9)  bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;

10)  porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podsta-
       wie obserwacji zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów.

9.    Zdrowie i troska o zdrowie. Uczeń:

1)  podaje  przykłady  negatywnego  wpływu  wybranych  gatunków
     zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowie-
     ka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym
     i wywoływanym przez nie;

2)  wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od mo-
     mentu zakupu do spożycia (termin przydatności, przechowywanie,
     przygotowywanie posiłków);

3)  wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je;

4)  podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, wło-
     sów, zębów, paz nokci oraz odzieży);

5)  charakteryzuje  podstawowe  zasady  ochrony  narządów  wzroku
     i słuchu;

6)  wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdro-
     wia;

7)  podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględ-
     nieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz
     poruszania się po drodze;

8)  opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach
     (stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądle-
     nia), potrafi wezwać pomoc w różnych sytuacjach;

9)  podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu
     i życiu czło wieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek dro-
     gowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);

10)  wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach
      środków czys tości i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznacze-
      niem;

11)  wymienia  podstawowe  zasady  bezpiecznego  zachowania  się
      w domu, w tym po sługiwania się urządzeniami elektrycznymi, ko-
      rzystania z gazu, wody;

12)  wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psycho-
      aktywnych na zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych
      zachowań w przypadku presji otoczenia;

13)  wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich
      stosowania.

10.    Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie. Uczeń:

1)   podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyłado-
     wania atmo sfe ryczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania);

2)   demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmio-
     ty wykonane z różnych substancji;

3)   wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników,
     uwzględniając napięcie elektryczne;

4)   opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elek-
     trycznych, opisuje i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się
     z urządzeniami elektrycznymi;

5)   buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania
     przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje);

6)   uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej;

7)   bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływa-
     nie, a także oddziaływanie na różne substancje;

8)   buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia
     czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu.

11.    Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:

1)   opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu - globusa;

2)   wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według
     odległości od Słońca;

3)   wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;

4)   bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego
     konsekwencje, np. camera obscura, cień;

5)   bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozprasza-
     jących, elementów odblaskowych; podaje przykłady stosowania ele-
     mentów odblasko wych dla bezpieczeństwa;

6)   prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;

7)   odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia
     i nocy;

8)   wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami
     pór roku.

12.  Lądy i oceany. Uczeń:

1)   wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, pół-
     kule, kierunki główne oraz lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich
     położenie względem równika i południka zerowego;

2)   wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk ze-
     rowy i 180°, bieguny;

3)   charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystoso-
     wania w budo wie zewnętrznej do życia na różnej głębokości;

4)   opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególno-
     ści Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.