PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
III etap edukacyjny
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego; wy-
raża własne zdanie w wy bra nych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest
otwarty na odmienne poglądy.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń rozpoznaje problemy najbliższego otoczenia i szuka ich rozwiązań.
III. Współdziałanie w sprawach publicznych.
Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.
IV. Znajomość zasad i procedur demokracji.
Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury i stosuje je w życiu szkoły oraz innych społeczności; rozpoznaje przypadki łamania norm demokratycznych i ocenia ich konse kwe ncje; wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności obywateli.
V. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń opisuje sposób działania władz publicznych i innych instytucji; wykorzystuje swoją wiedzę o zasadach demokracji i ustroju Polski do rozumienia i oceny wydarzeń życia publicznego.
VI. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.
Uczeń rozumie procesy gospodarcze oraz zasady racjonalnego gospodarowania w życiu codzien nym; analizuje możliwości dalszej nauki i kariery zawodowej.
1. Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń:
1) omawia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w grupie
(np. bierze udział w dys kusji, zebraniu, wspólnym działaniu);
2) wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych
decyzji;
3) przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konflik-
tów w grupie i między grupami;
4) wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nie-
apro bo wanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciw-
stawić.
2. Życie społeczne. Uczeń:
1) podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charak-
teryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy;
2) wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia
między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania;
3) charakteryzuje życie szkolnej społeczności, w tym rolę samorzą-
du uczniow skiego; wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw
ucznia;
4) rozpoznaje role społeczne, w których występuje, oraz związane z nimi
oczekiwania;
5) wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeń stwie (np. na
„swoich” i „obcych”), i po daje możliwe sposoby przeciwstawiania się
przejawom nietolerancji.
3. Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń:
1) charakteryzuje - odwołując się do przykładów - wybrane warstwy
społeczne, gru py zawodo we i style życia;
2) omawia problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków (na pod-
stawie samo dzielnie zebra nych informacji);
3) przedstawia wybrany problem społeczny ważny dla młodych miesz-
kańców swojej miejscowości i rozważa jego możliwe rozwiązania.
4. Być obywatelem. Uczeń:
1) wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (pra-
wo ziemi, pra wo krwi, nadanie obywatelstwa);
2) podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiada-
nia polskiego obywa tel stwa;
3) przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycz-
nych i współ czesnych postaci, wykazuje znaczenie postaw i cnót oby-
watelskich.
5. Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń:
1) przedstawia główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrze-
szenia obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje pu-
bliczne, biznes itp.) i poka zuje, jak współdziałają i kon kurują one ze
sobą w życiu publicznym;
2) uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicz-
nym i podaje przy kłady skutków ich łamania;
3) przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i spo-
łecznych (od lokalnych stowa rzy szeń do związków zawodowych
i partii politycznych) i uza sadnia ich znaczenie dla oby wateli;
4) wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje
władz na po zio mie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym;
5) opracowuje - indywidualnie lub w zespole - projekt uczniowski do-
tyczący roz wiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub
lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz).
6. Środki masowego przekazu. Uczeń:
1) omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu
w życiu oby wateli;
2) charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej
komuni kacji i oma wia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na
specyfikę przekazu i od biorców;
3) wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje róż-
nice między prze kazami i odróżnia informacje od komentarzy; kry-
tycznie analizuje przekaz reklamowy;
4) uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej
we współczesnym świe cie; odczytuje i interpretuje wyniki wybrane-
go sondażu opinii publicz nej.
7. Wyborcy i wybory. Uczeń:
1) przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach lo-
kalnych, krajo wych i euro pejskich;
2) wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosuje je w głosowa-
niu w szkole;
3) wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje
wyborcze;
4) krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze. 8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej
wspólnoty na ro do wej) i czym obywatelstwo różni się od narodowo-
ści;
2) wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ
na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i trady-
cja;
3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów
(w tym uchodźców) żyjące obecnie w Pol sce i przedstawia przysługu-
jące im prawa; na podstawie samodzielnie zebra nych materiałów cha-
rakteryzuje jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację);
4) wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą
podtrzymują swoją więź z ojczyzną.
9. Patriotyzm dzisiaj. Uczeń:
1) wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te wię-
zi na własnym przykładzie;
2) uzasadnia, że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem
i członkiem społeczności światowej;
3) wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według
niego jest patrio tyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowi-
nizmem i kosmopolityzmem;
4) wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw
ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjona-
lizm;
5) rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykła-
dów, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje
między narodami.
10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń:
1) wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym jest
władza państwowa;
2) wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym,
autorytarnym i totali tarnym;
3) wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniej-
szości w państwie demokratycznym;
4) wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska,
amerykańska, polska);
5) porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz więk-
szościową z kon sty tucyjną (liberalną);
6) wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we
współczesnej demokracji;
7) rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.
11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń:
1) wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem praw-
nym w Rzeczypospolitej Polskiej;
2) omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu,
podział władzy, rządy prawa, pluralizm);
3) korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podsta-
wowe prawa i wolności w niej zawarte;
4) wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład pa-
tologii życia publicznego w Polsce.
12. System wyborczy i partyjny. Uczeń:
1) wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie
i parla mentarne;
2) wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między
systemem dwu par tyj nym a systemem wielopartyjnym;
3) wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które nale-
żą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji.
13. Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń:
1) przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu,
w tym sposób two rzenia ustaw;
2) sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu,
notatkę pra sową o prze biegu tych obrad i przygotowuje krótkie wy-
stąpienie sejmowe w wy branej sprawie.
14. Władza wykonawcza. Uczeń:
1) wskazuje najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Pol-
skiej i wyszu kuje w środkach masowego przekazu informacje o dzia-
łaniach urzędującego prezy denta;
2) wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podaje
nazwisko premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybra-
nych mini sterstw;
3) wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej dzia-
łań;
4) wyjaśnia, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kie-
rować urzędnik państwowy.
15. Władza sądownicza. Uczeń:
1) przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których dzia-
łają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, który-
mi się zajmują;
2) wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
16. Samorządy i ich znaczenie. Uczeń:
1) uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym
i podaje przy kłady działania samorządów zawodowych i samorzą-
dów mieszkańców;
2) wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości;
odnosi je do przy kładów z życia własnego regionu i miejscowości.
17. Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń:
1) przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia
i postaci z jej dziejów;
2) wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje,
jak odnosi się to do jego codziennego życia;
3) przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym po-
dejmowania decyzji w sprawie budżetu;
4) nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organi-
zacjami poza rządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich
(w miarę swoich możliwości);
5) pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk
urzędowy;
6) odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można za-
łatwić wybrane sprawy.
18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń:
1) przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i woje-
wódzkiego oraz ich przy kładowe zadania;
2) porównuje - na wybranych przykładach - zakres działania samorzą-
du wojewódzkiego z zakresem działania wojewody;
3) przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał
promujący gminę, okolicę lub region.
19. Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń:
1) przedstawia najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej
(stosunki z pań stwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi,
relacje z sąsiadami);
2) charakteryzuje politykę obronną Polski; członkostwo w NATO, udział
w między naro dowych misjach pokojowych i operacjach militarnych;
3) przedstawia relacje Polski z wybranym państwem na podstawie sa-
modzielnie zebra nych informacji;
4) wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.
20. Integracja europejska. Uczeń:
1) przedstawia cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie,
traktaty z Ma astricht, Nicei, Lizbony);
2) wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej
(Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Ko-
misja Europejska);
3) wyjaśnia, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomoc-
niczości i soli darności;
4) wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na
co są przez naczane;
5) wskazuje na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opi-
nię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania;
21. Polska w Unii Europejskiej. Uczeń:
1) przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatel-
stwa Unii Europejskiej;
2) wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych
przez polskich oby wa teli, przedsiębiorstwa i instytucje;
3) formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze
sobą człon ko stwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów
z własnego otoczenia i całego kraju.
22. Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgroma-
dzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybra-
ne organizacje międzynarodowe;
2) wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzyna-
rodowych; omawia prze bieg i próby rozwiązania jednego z nich.
23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:
1) porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej
Północy i wyja śnia na przy kła dach, na czym polega ich współzależ-
ność;
2) uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (w miarę
swoich możliwości) w działania instytucji (także pozarządowych),
które ją prowadzą;
3) wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja
w sferze kul tury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki;
4) rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi
na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);
5) ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie;
6) wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwal-
czać.
24. Praca i przedsiębiorczość. Uczeń:
1) wyjaśnia na przykładach z życia własnej rodziny, miejscowości i całe-
go kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspo-
kajaniu potrzeb ekono micz nych;
2) przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; bierze
udział w przed sięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwi-
nąć;
3) stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie
celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów).
25. Gospodarka rynkowa. Uczeń:
1) przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przed-
siębiorstwa, pań stwo) i związki między nimi;
2) podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania;
stosuje zasady racjo nalnego gospodarowania w odniesieniu do wła-
snych zasobów (np. czasu, pieniędzy);
3) charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda
gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość);
4) wyjaśnia działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora
rynku; anali zuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi.
26. Gospodarstwo domowe. Uczeń:
1) wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;
2) wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; ukła-
da jego budżet;
3) przygotowuje budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia,
klasy, szkoły; rozważa wydatki i źródła ich finansowania;
4) wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.
27. Pieniądz i banki. Uczeń:
1) przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce
rynkowej;
2) wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda
papierów war tościowych;
3) wyszukuje i zestawia ze sobą oferty różnych banków (konta, lokaty,
kredyty, fundusze inwestycyjne); wyjaśnia, na czym polega oszczę-
dzanie i inwe stowanie.
28. Gospodarka w skali państwa. Uczeń:
1) wyjaśnia terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, infla-
cja, recesja; inter pre tuje dane statystyczne na ten temat;
2) wymienia najważniejsze dochody i wydatki państwa; wyjaśnia, co to
jest budżet państwa;
3) przedstawia główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i ob-
licza wysokość podatku PIT na podstawie konkretnych danych.
29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń:
1) wyjaśnia, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności
gospodarczej;
2) wyjaśnia, jak działa przedsiębiorstwo, i oblicza na prostym przykła-
dzie przy chód, koszty, dochód i zysk;
3) wskazuje główne elementy działań marketingowych (produkt, cena,
miejsce, pro mo cja) i wyjaśnia na przykładach ich znaczenie dla przed-
siębiorstwa i konsu mentów;
4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu
służą ubez pieczenia społeczne i zdrowotne.
30. Wybór szkoły i zawodu. Uczeń:
1) planuje dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej),
uwzględniając włas ne preferencje i predyspozycje;
2) wyszukuje informacje o możliwościach zatrudnienia na lokalnym, re-
gionalnym i krajo wym rynku pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, Inter-
net);
3) sporządza życiorys i list motywacyjny;
4) wskazuje główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regio-
nie i Polsce; oce nia jego skutki.
31. Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń:
1) przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracowni-
cy i praco daw cy; wyjaś nia, na czym polega społeczna odpowiedzial-
ność biznesu;
2) podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je
ocenie;
3) wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospo-
darki.