PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

III etap edukacyjny

I.      Wykorzystanie i tworzenie informacji.                                                             

Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego; wy-                

raża własne zdanie w wy bra nych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest                                                                                                                                   

otwarty na odmienne poglądy.

II.     Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.

Uczeń rozpoznaje problemy najbliższego otoczenia i szuka ich rozwiązań.

III.  Współdziałanie w sprawach publicznych.

Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.

IV.  Znajomość zasad i procedur demokracji.

Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury i stosuje je w życiu szkoły oraz innych społeczności; rozpoznaje przypadki łamania norm demokratycznych i ocenia ich konse kwe ncje; wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności obywateli.

V.   Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń opisuje sposób działania władz publicznych i innych instytucji; wykorzystuje swoją wiedzę o zasadach demokracji i ustroju Polski do rozumienia i oceny wydarzeń życia publicznego.

VI.  Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.

Uczeń rozumie procesy gospodarcze oraz zasady racjonalnego gospodarowania w życiu codzien nym; analizuje możliwości dalszej nauki i kariery zawodowej.

1.  Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń:                                           

1)   omawia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w grupie                

(np. bierze udział w dys kusji, zebraniu, wspólnym działaniu);                                                                                                                       

2)   wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych
     decyzji;

3)   przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konflik-
     tów w grupie i między grupami;

4)   wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nie-
     apro bo wanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciw-
     stawić.

2.  Życie społeczne. Uczeń:

1)   podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charak-
     teryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy;

2)   wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia
     między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania;

3)   charakteryzuje  życie  szkolnej  społeczności,  w  tym  rolę  samorzą-
     du uczniow skiego; wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw
     ucznia;

4)   rozpoznaje role społeczne, w których występuje, oraz związane z nimi
     oczekiwania;

5)   wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeń stwie (np. na
     „swoich” i „obcych”), i po daje możliwe sposoby przeciwstawiania się
     przejawom nietolerancji.

3.  Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń:

1)   charakteryzuje - odwołując się do przykładów - wybrane warstwy
     społeczne, gru py zawodo we i style życia;

2)   omawia problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków (na pod-
     stawie samo dzielnie zebra nych informacji);

3)   przedstawia wybrany problem społeczny ważny dla młodych miesz-
     kańców swojej miejscowości i rozważa jego możliwe rozwiązania.

4.  Być obywatelem. Uczeń:

1)   wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (pra-
     wo ziemi, pra wo krwi, nadanie obywatelstwa);

2)   podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiada-
     nia polskiego obywa tel stwa;

3)   przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycz-
     nych i współ czesnych postaci, wykazuje znaczenie postaw i cnót oby-
     watelskich.

5.  Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń:

1)   przedstawia główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrze-
     szenia obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje pu-
     bliczne, biznes itp.) i poka zuje, jak współdziałają i kon kurują one ze
     sobą w życiu publicznym;

2)   uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicz-
     nym i podaje przy kłady skutków ich łamania;

3)   przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i spo-
     łecznych  (od  lokalnych  stowa rzy szeń  do  związków  zawodowych
     i partii politycznych) i uza sadnia ich znaczenie dla oby wateli;

4)   wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje
     władz na po zio mie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym;

5)   opracowuje - indywidualnie lub w zespole - projekt uczniowski do-
     tyczący roz wiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub
     lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz).

6.   Środki masowego przekazu. Uczeń:

1)   omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu
     w życiu oby wateli;

2)   charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej
     komuni kacji i oma wia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na
     specyfikę przekazu i od biorców;

3)   wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje róż-
     nice między prze kazami i odróżnia informacje od komentarzy; kry-
     tycznie analizuje przekaz reklamowy;

4)   uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej
     we współczesnym świe cie; odczytuje i interpretuje wyniki wybrane-
     go sondażu opinii publicz nej.

7.    Wyborcy i wybory. Uczeń:

1)   przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach lo-
     kalnych, krajo wych i euro pejskich;

2)   wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosuje je w głosowa-
     niu w szkole;

3)   wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje
     wyborcze;

4)  krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze. 8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń:

1)   wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej
     wspólnoty na ro do wej) i czym obywatelstwo różni się od narodowo-
     ści;

2)   wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ
     na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i trady-
     cja;

3)   wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów
     (w tym uchodźców) żyjące obecnie w Pol sce i przedstawia przysługu-
     jące im prawa; na podstawie samodzielnie zebra nych materiałów cha-
     rakteryzuje jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację);

4)   wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą
     podtrzymują swoją więź z ojczyzną.

9.    Patriotyzm dzisiaj. Uczeń:

1)   wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te wię-
     zi na własnym przykładzie;

2)   uzasadnia, że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem
     i członkiem społeczności światowej;

3)   wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według
     niego jest patrio tyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowi-
     nizmem i kosmopolityzmem;

4)   wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw
     ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjona-
     lizm;

5)   rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykła-
     dów, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje
     między narodami.

10.  Państwo i władza demokratyczna. Uczeń:

1)   wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym jest
     władza państwowa;

2)   wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym,
     autorytarnym i totali tarnym;

3)   wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniej-
     szości w państwie demokratycznym;

4)   wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska,
     amerykańska, polska);

5)   porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz więk-
     szościową z kon sty tucyjną (liberalną);

6)   wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we
     współczesnej demokracji;

7)   rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.

11.    Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń:

1)   wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem praw-
     nym w Rzeczypospolitej Polskiej;

2)   omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu,
     podział władzy, rządy prawa, pluralizm);

3)   korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podsta-
     wowe prawa i wolności w niej zawarte;

4)   wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład pa-
     tologii życia publicznego w Polsce.

12.    System wyborczy i partyjny. Uczeń:

1)   wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie
     i parla mentarne;

2)   wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między
     systemem dwu par tyj nym a systemem wielopartyjnym;

3)   wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które nale-
     żą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji.

13.  Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń:

1)   przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu,
     w tym sposób two rzenia ustaw;

2)   sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu,
     notatkę pra sową o prze biegu tych obrad i przygotowuje krótkie wy-
     stąpienie sejmowe w wy branej sprawie.

14.  Władza wykonawcza. Uczeń:

1)   wskazuje najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Pol-
     skiej i wyszu kuje w środkach masowego przekazu informacje o dzia-
     łaniach urzędującego prezy denta;

2)   wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podaje
     nazwisko premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybra-
     nych mini sterstw;

3)   wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej dzia-
     łań;

4)   wyjaśnia, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kie-
     rować urzędnik państwowy.

15.  Władza sądownicza. Uczeń:

1)   przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których dzia-
     łają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, który-
     mi się zajmują;

2)   wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

16.  Samorządy i ich znaczenie. Uczeń:

1)   uzasadnia  potrzebę  samorządności  w  państwie  demokratycznym
     i podaje przy kłady działania samorządów zawodowych i samorzą-
     dów mieszkańców;

2)   wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości;
     odnosi je do przy kładów z życia własnego regionu i miejscowości.

17.  Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń:

1)   przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia
     i postaci z jej dziejów;

2)   wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje,
     jak odnosi się to do jego codziennego życia;

3)   przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym po-
     dejmowania decyzji w sprawie budżetu;

4)   nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organi-
     zacjami poza rządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich
     (w miarę swoich możliwości);

5)   pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk
     urzędowy;

6)   odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można za-
     łatwić wybrane sprawy.

18.  Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń:

1)   przedstawia  sposób  wybierania  samorządu  powiatowego  i  woje-
     wódzkiego oraz ich przy kładowe zadania;

2)   porównuje - na wybranych przykładach - zakres działania samorzą-
     du wojewódzkiego z zakresem działania wojewody;

3)   przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał

     promujący gminę, okolicę lub region.

19.    Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń:

1)   przedstawia  najważniejsze  kierunki  polskiej  polityki  zagranicznej
     (stosunki z pań stwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi,
     relacje z sąsiadami);

2)   charakteryzuje politykę obronną Polski; członkostwo w NATO, udział
     w między naro dowych misjach pokojowych i operacjach militarnych;

3)   przedstawia relacje Polski z wybranym państwem na podstawie sa-
     modzielnie zebra nych informacji;

4)  wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.

20.   Integracja europejska. Uczeń:

1)   przedstawia cele i etapy integracji europejskiej  (traktaty rzymskie,
     traktaty z Ma astricht, Nicei, Lizbony);

2)   wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej
     (Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Ko-
     misja Europejska);

3)   wyjaśnia, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomoc-
     niczości i soli darności;

4)   wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na
     co są przez naczane;

5)   wskazuje na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opi-
     nię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania;

21.    Polska w Unii Europejskiej. Uczeń:

1)   przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatel-
     stwa Unii Europejskiej;

2)   wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych
     przez polskich oby wa teli, przedsiębiorstwa i instytucje;

3) formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze
     sobą człon ko stwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów
     z własnego otoczenia i całego kraju.

22.  Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń:

1)   wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgroma-
     dzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybra-
     ne organizacje międzynarodowe;

2)   wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzyna-
     rodowych; omawia prze bieg i próby rozwiązania jednego z nich.

23.  Problemy współczesnego świata. Uczeń:

1)   porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej
     Północy i wyja śnia na przy kła dach, na czym polega ich współzależ-
     ność;

2)   uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (w miarę
     swoich możliwości) w działania instytucji  (także pozarządowych),
     które ją prowadzą;

3)   wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja
     w sferze kul tury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki;

4)   rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi
     na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);

5)  ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie;

6)   wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwal-
     czać.

24.    Praca i przedsiębiorczość. Uczeń:

1)   wyjaśnia na przykładach z życia własnej rodziny, miejscowości i całe-
     go kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspo-
     kajaniu potrzeb ekono micz nych;

2)   przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; bierze
     udział w przed sięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwi-
     nąć;

3)   stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie
     celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów).

25.    Gospodarka rynkowa. Uczeń:

1)   przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przed-
     siębiorstwa, pań stwo) i związki między nimi;

2)   podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania;
     stosuje zasady racjo nalnego  gospodarowania w odniesieniu do wła-
     snych zasobów (np. czasu, pieniędzy);

3)   charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda
     gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość);

4)   wyjaśnia działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora
     rynku; anali zuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi.

26.    Gospodarstwo domowe. Uczeń:

1)  wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;

2)   wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; ukła-
     da jego budżet;

3)   przygotowuje budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia,
     klasy, szkoły; rozważa wydatki i źródła ich finansowania;

4)  wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.

27.  Pieniądz i banki. Uczeń:

1)   przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce
     rynkowej;

2)   wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda
     papierów war tościowych;